یادداشتی از خواهر بسیجی فاطمه باباخانی

یکی از مهم ترین اقدامات ایالات متحده پس از ترور سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، تهدید رئیس جمهور این کشور به هدف گیری و حمله به نقاط فرهنگی-تاریخی حفاظت شده از سوی یونسکو در ایران می باشد. یقیناً هیجانات آنی ناشی از حس پیروزی در اقدام تروریستی اخیر، چنان منطق حقوقی و سیاسی را از وی سلب کرده است که بدون توجه به آثار مهم سخنان خود، چنین ادعایی داشته است. جالب است که بدنبال آن دیده بان حقوق بشر سازمان ملل نیز ار دونالد ترامپ خواست تا تهدید خود را پس بگیرد. آنچه به طور مکرر در طول تاریخ از این رویه شاهد آن بوده ایم همه و همه محتوای تروریستی و وحشیانه داشته است. تخریب و تاراج کتابخانه ها و میراث فرهنگی ایران توسط اسکندر مقدونی، تخریب کتابخانه های یونان در اسکندریه و سوزاندن بیش از چهارصدهزار کتاب، غارت و چپاول قسطنطنیه در خلال چهارمین جنگ صلیبی، تخریب سمرقند توسط چنگیزخان، تخریب های صورت گرفته در اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم توسط ناپلئون بناپارت و تخریب و غارت آثار هنری طی جنگ جهانی دوم  نمونه های تاریخی از تروریسم فرهنگی است. حملات عمدی به «پل قدیمی شهر موستار» که امروزه در بوسنی و هرزگووین قرار دارد، محاصره ویانگر «شهر قدیمی دوبروونیک» در کرواسی (1991)؛ بوداهای مخدوش و معیوب «بامیان» در مرکز افغانستان (2001)؛ هتک حرمت اماکن مذهبی و بناهای تاریخی در «تیمبوکتو» در مالی؛ و اخیرا اماکن باستانی در «موصل» عراق (2014) و «پالمیرا» (تدمر) در سوریه (2015) همگی به روندی نگران کننده اشاره دارند. 
تخریب آثار تاریخی و فرهنگی و مذهبی ناشی از افراط گرایی ایدئولوژیک نزد گروه های تروریستی، نیز ناشی از میل به تحقیر و نابودی هویت ملی ملت ها و بعضا به عنوان یک تاکتیک جنگی می باشد. از این رو هم ماهیت تروریستی داشته و هم به عنوان جنایت، امری مذموم می باشد. زیرا که آثار تاریخی و فرهنگی وطبیعی حفاظت شده به عنوان میراث مشترک بشریت قلمداد می شوند. حق شهروندان هر جامعه در زمینه میراث فرهنگی خود در حقوق بشر، ماهیتی فراجغرافیایی و فراملیتی به خود گرفته و تمام ابنای بشر نسبت به آن ذی حق اند و از این رو دولت ها نوعی تعهد به حمایت از این اموال بر عهده دارند. زیرا آثار تاریخی و فرهنگی علاوه بر اینکه نشانگر تمدن و تاریخ گذشتگان و هویت بشریت می باشند، به سبب اهمیت فرهنگی شان، تخریب آن ها مانعی بر سر راه تحقق صلح نیز قلمداد می شود. هیچ ملتی بدون فرهنگ زنده نخواهند ماند. 
برای مقابله با همین مسئله پس از پایان جنگ جهانی دوم، کشور هلند به سازمان ملل پیشنهاد داد که برای حفاظت از میراث فرهنگی و باستانی کشورها قانونی تصویب کند و سازمان مختلف هم دو پروتکل مختلف در این رابطه تصویب کرد. شدیدتر شدن جنگ در سال‌های گذشته باعث شد تا سازمان ملل دیگر قانونی تصویب کند که براساس آن هرگونه تخریب آثار عضو فهرست میراث جهانی یونسکو جنایت جنگی حساب شود.
مقررات لاهه 1907، پیمان روریچ1935، کنوانسیون لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در صورت بروز مخاصمات مسلحانه 1954 و پروتکل های آن 1954 و 1999، کنوانسیون یونسکو در رابطه با حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان 1972، و علامیه یونسکو درباره تخریب عمدی میراث فرهنگی مصوب اکتبر 2003 و اساسنامه رم 2002، همگی برای تاکید بر اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی در برابر حمله مسلحانه هدف گزاری شده اند. به موجب ماده 8 اساسنامه دیوان بین الملل کیفری، حملات عمدی به ساختمان هایی که از حمله به امور دینی یا هنری اختصاص داده شده اند، و یا بناهای تاریخی، «جنایت جنگی» می باشد. 
بدین ترتیب می توان ادعای آشکار ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا در حمله به نقاط حفاظت شده فرهنگی-تاریخی و مذهبی ایران را نقض تمام قوانین برشمرده شده، تهدید صلح و امنیت بین المللی، تهدید به توسل به زور، و تهدید به تروریسم فرهنگی عنوان کرد. این امر نیازمند واکنش صریح از سوی نهادهای بین المللی نظیر یونسکو است. البته از دولتی که پیش از این از عضویت یونسکو نیز خارج شده است، توقعی بیش از این نمی توان داشت. ابرقدرتی که حتی حداقل ارزش های انسانی را بی ارزش می پندارد. این در حالی ست که یکی از نخستین تلاش های جهانی برای حفظ آثار فرهنگی و تاریخی و طبیعی از آسیب مخاصمات مسلحانه و منازعات، به قانونگذاری در این مورد در ایالات متحده امریکا بر می گردد؛ دستورالعمل های ارتش ایالات متحده در میدان جنگ 1863 که به کد لیبر معروف بود. 
یقیناً واکنش جامعه بین المللی در زمینه برخورد با تخریب و هدف قرار دادن آثار فرهنگی با پرونده المهدی در دیوان بین الملل کیفری، حاکی از واکنش جدی تر می باشد. یکی از اتفاق‌هایی که فصلی نو را در برخورد با تخریب‌کنندگان آثار تاریخی جهانی باز کرد، محکومیت احمد الفقی المهدی، عضو شبه‌نظامیان گروه انصار الدین در شمال آفریقا وابسته به القاعده، به‌دلیل تخریب مساجد تاریخی و بناهای مذهبی شهر تیمبوکتو در کشور مالی در غرب آفریقا است. این اولین‌بار بود که دیوان کیفری بین‌المللی که همیشه به بررسی جنایت‌های جنگی دنیا (خشونت علیه افراد) می‌پردازد در بررسی یک پرونده مربوط به میراث فرهنگی (خشونت علیه اشیا) مداخله کرد. و با محکومیت او به 9 سال حبس، گام بلندی در تحقق عدالت کیفری نسبت به حفاظت از تاریخ و میراث مشترک بشریت برداشت. 
پیش از آن دادگاه بین المللی کیفری برای یوگسلاوی سابق با تکیه بر کنوانسیون میراث جهانی 1972 «جوکیچ» (jokic) و «پاول استراگر» (pavel struger) را به علت بمب گذاری در اواخر سال 1991 توسط ارتش ملی یوگسلاوی در شهر دوبرونیک محاکمه کرد. در فهرست اتهامات استراگر تخریب بسیاری از کتیبه های شهر قدیمی قرار داشت که در فهرست میراث جهانی بود. در نهایت هم به دلیل نقض جدی قوانین بشردوستانه بین المللی برای حمله به یک مکان محافظت شده خاص، آن ها را محکوم کردند. 
در روزگاری که حملات سرکشانه عمدی به اموال فرهنگی با تواتری هشدار دهنده واقع می شوند و تداوم می یابند تا نه تنها جوامعی که بطور مستقیم از چنین زبان بی حدی متاثر شده اند، بلکه کل بشریت را نابود سازند. ما مسئولیت داریم تا موهبت جهانی داشتن میراث مشترکمان را حفاظت کنیم. و بایستی از همه ابزارهایی که در اختیار داریم برای مقابله با تخریب عمدی اموال فرهنگی استفاده کنیم. یقیناً تهدیدهای این چنینی از سر ضعف، ناآگاهی و پلیدی ذاتی سیاستمدارانی ست که فرهنگ و تاریخ بشریت در نگاهشان اندک ارزشی ندارد. 
چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان، بم، تخت سلیمان، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ نوشته بیستون، مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران، سازه های آبی شوشتر، بازار تبریز، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، مسجد جامعه اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، میمند شهر بابک، شوش، قنات ایرانی، کویر لوت، شهر تاریخی یرد، باغ ایرانی، چشم انداز باستان شناسی ساسانی نقاط 53 گانه حفاظت شده توسط یونسکو در ایران می باشند. 

مدرس/پژوهشگر/ دکتری حقوق بین الملل